Hersenkanker

Inleiding In november 2021 komen tijdens de Brain Cancer Awareness Week hersentumoren aan bod, een onderwerp dat bij het grote publiek nog relatief onbekend is. Toch vormen hersentumoren, ook al komen ze niet vaak voor bij de algemene bevolking, de tweede meest voorkomende oorzaak van kanker bij kinderen. Er zijn verschillende soorten hersentumoren die zich klinisch kunnen manifesteren, afhankelijk van de plaats van de tumor in de hersenen, het soort tumor en de snelheid waarmee de tumor zich ontwikkelt. Maar alvorens de tumoren zelf te bespreken, is het belangrijk een onderscheid te maken tussen zogenaamde primaire tumoren die rechtstreeks uit hersenweefsel ontstaan en zogenaamde secundaire tumoren die in feite metastatische laesies zijn van tumoren die niet uit hersenweefsel ontstaan (longkanker, borstkanker, melanoom, …). Soorten hersentumoren Meer dan de helft van alle hersentumoren bestaat uit gliale tumoren, ook wel gliomen genoemd. Gliacellen zijn belangrijke cellen in het hersenweefsel die de zenuwcellen (neuronen) omgeven en hen voorzien van voedingsstoffen maar ook hun afvalproducten afvoeren. Zij werken in op het plaatselijke chemische milieu. Er zijn verschillende soorten gliacellen, die elk een welbepaalde rol spelen in het functioneren van de hersenen: astrocyten, microglia, oligendendrocyten, ependymale cellen. Aangezien gliacellen tot een diverse familie van cellen behoren, worden binnen de gliale tumoren ook verschillende laesies aangetroffen, zoals astrocytomen, ependymomen, oligodendrogliomen of glioblastomen. Naast gliale tumoren kunnen ook andere tumoren ontstaan, zoals meningeomen, die hun oorsprong vinden in de hersenvliezen, hersenlymfomen en adenomen (bv. van de hypofyse). Goedaardige vs. kwaadaardige tumoren Het is belangrijk voor ogen te houden dat de meeste hersenletsels goedaardig zijn (70%), ofschoon sommige ervan, zoals gliomen, zich na verloop van tijd kunnen ontwikkelen tot kwaadaardige letsels die veel agressiever en dus moeilijker te behandelen zijn. Wanneer we het over hersenkanker hebben, hebben we het over kwaadaardige tumorletsels, met een meer gereserveerde prognose. Specialisten kunnen in sommige gevallen een gradatieclassificatie gebruiken om de agressiviteit van de hersenletsels aan te geven. Daarom spreekt men van graad I, II, III of IV letsels. Graad IV komt overeen met de meest agressieve tumoren (glioblastoma multiforme). Glioblastoma is de meest voorkomende kwaadaardige tumor (ongeveer 15% van alle hersentumoren en 59% van alle kwaadaardige letsels). Behandelingen Afhankelijk van het soort tumor dat bij de patiënt wordt aangetroffen, staat specialisten thans een breed scala van behandelingen ter beschikking, variërend van chirurgie tot de meest recente radiotherapietechnieken, met inbegrip van chemotherapie en immunotherapie. Chirurgie: de chirurgie of liever de neurochirurgie bestaat erin – zoals bij alle andere tumorletsels in het lichaam – zoveel mogelijk (zo niet al het) tumorweefsel binnen de hersenen te verwijderen. De moeilijkheid voor de chirurg hierbij is de omliggende weefsels, die van bijzonder belang zijn voor de goede werking van de hersenen, te ontzien. Zoals men kan begrijpen, is het opereren van een hersentumor niet hetzelfde als het verwijderen van een laesie (een letsel) in de long of de lever. Er moet rekening worden gehouden met de intra-cerebrale communicatiewegen om de postoperatieve gevolgen van de operatie zelf tot een minimum te beperken. Radiotherapie: Radiotherapie heeft een enorme vooruitgang geboekt bij de behandeling van hersenkankers. De arts beschikt momenteel over een verscheidenheid aan bestralingsbehandelingen die worden toegepast afhankelijk van het soort kanker, de grootte en de plaats van de laesie in de hersenen.

Uitwendige bestralingstherapie: conventionele bestraling waarbij een stralenbundel rechtstreeks op de laesie wordt gericht en bestraling van omliggend weefsel zoveel mogelijk wordt vermeden (stereotactische bestralingstherapie). Deze behandeling wordt voorafgegaan door een simulatie die tot doel heeft het te behandelen volume correct af te bakenen met behulp van een CT-scan of een MRI.
Brachytherapie: bij deze techniek wordt een radioactieve bron rechtstreeks in de buurt van de tumorlaesie gebracht om de kankercellen te vernietigen en te verbranden. Deze techniek wordt ook wel inwendige bestralingstherapie genoemd. In tegenstelling tot uitwendige bestraling levert brachytherapie veel hogere stralingsdoses rechtstreeks aan de laesie zelf.
Protonentherapie: dit is een zeer recente techniek die alleen in bepaalde centra in de wereld beschikbaar is. Het is een bestralingsmethode waarbij een bundel protonen (atoomkernen) wordt gebruikt in plaats van stralen. Deze techniek is onder meer bestemd voor intracraniële tumoren en maakt het mogelijk het gezonde weefsel rond de laesie maximaal te sparen met een uiterste precisie. Dit type behandeling is niet op alle laesies van toepassing en het is de radiotherapeut die beslist of deze therapeutische methode moet worden toegepast
GammaKnife: Dit type radiochirurgie zendt gammastraalstralen rechtstreeks naar de hersenlaesie. Met deze techniek kunnen ook zeer precieze stralingsdoses worden toegediend

Chemotherapie – Gerichte therapieën: naast de chemotherapeutische geneesmiddelen die traditioneel aan patiënten worden toegediend, zijn er de laatste jaren nieuwe moleculen op de markt verschenen die ons in staat stellen de mechanismen die aan de oorsprong van de ontwikkeling van kanker liggen, beter aan te pakken. Dit zijn de beroemde gerichte therapieën die een omwenteling teweeg hebben gebracht in de therapeutische aanpak van kankers in het algemeen. In het kader van hersenkanker kan de arts, afhankelijk van het type letsel dat wordt behandeld, rekenen op verschillende innoverende moleculen die alleen of in combinatie met andere behandelingen (zoals chemotherapie) kunnen worden toegediend Immunotherapie: dit is een zeer recente klasse van geneesmiddelen die tegen bepaalde specifieke soorten kanker werkzaam zijn en die momenteel voor hersenletsels worden bestudeerd. In sommige gevallen zijn de resultaten zeer bemoedigend, vooral in combinatie met chemotherapie of bestralingstherapie. Er zijn klinische proeven aan de gang die ons in staat zullen stellen de therapeutische impact van deze nieuwe behandelingen op korte termijn beter te begrijpen. Prognose Zoals hierboven vermeld, is er niet één type hersenkanker of tumor en afhankelijk van het type letsel, de plaats ervan en de leeftijd van de patiënt, kan de prognose variëren. Het is duidelijk dat hoe eerder het letsel wordt behandeld, hoe hoger de overlevingskans van de patiënt is. Bij de meest agressieve laesies, zoals glioblastoma multiforme, bedraagt het overlevingspercentage na 5 jaar slechts 36% en na 10 jaar 31%. Dit cijfer houdt echter geen rekening met de leeftijd en voor jongere patiënten kan het overlevingspercentage op 5 jaar voor patiënten van 15 jaar meer dan 75% bedragen! Referenties Tamara T Lah, Metka Novak, Barbara Breznik. Brain malignancies: Glioblastoma and brain metastases. Semin Cancer Biol. 2020; 60:262-273 Emilie Le Rhun, Matthias Preusser, Patrick Roth et al. Molecular targeted therapy of glioblastoma. Cancer Treat Rev. 2019; 80:101896 Aaron C Tan, David M Ashley, Giselle Y López et al. Management of glioblastoma: State of the art and future directions. CA Cancer J Clin. 2020; 70(4):299-312 Chaturia Rouse, Haley Gittleman, Quinn T. Ostrom, Carol Kruchko, Jill S. Barnholtz-Sloan, Years of potential life lost for brain and CNS tumors relative to other cancers in adults in the United States, 2010, Neuro-Oncology, Volume 18, Issue 1, January 2016, Pages 70-77, https://doi.org/10.1093/neuonc/nov249